Demontage van een electropneumatisch orgel: Sint-Anna
Juni 2016
Vorige pagina: de eerste vondst: een klein orgel met elektropneumatische sleepladen van Pels
Wat nu?
Mijn bedrijfshal is best groot, maar mijn verzameling wagens is nog groter. In het bijzonder voor Engelse wagens is het niet zo gezond om ze buiten in weer en wind te stallen. Dus ik wil vloeroppervlak gebruiken voor mijn auto's, zij aan zij geparkeerd. Ondertussen zijn deze wagens zo'n 140 cm hoog (of beter: laag), terwijl de hal meer dan zes meter hoog is. Dus ik ben van plan om een verdiepingsvloer in de hal te maken op zeg maar 2,5 meter hoogte. Alle orgeldelen zullen dan geplaatst worden op dat vloerniveau. Punt is dat ik me zo'n vloer op dit moment niet kan permitteren. Dus voorlopig sla ik de orgelonderdelen op in een grote palletstelling.
Verder wil ik graag nog enkele registers die niet meer bij het Pels-orgel zijn. Ik moet een windmachine hebben en een stuk of wat balgen. En hoe dan ook is een orgel voor mij waardeloos als er geen zwelkast is. Feitelijk zou ik graag het zwelwerk minimaal uitbreiden met een Hobo en een Voix Céleste.
Er is dus een reden om verder te kijken naar orgels en orgelonderdelen.
Zwelmachine en jaloezieën, windmachine en speeltafel
Op Marktplaats, in het buitenland beter bekend als neefje eBay, werden de onderdelen van een elektropneumatisch orgel aangeboden. Het Sint-Annaziekenhuis, later Bernhoven genaamd, in Oss is gesloopt, maar de kapel zal worden behouden en onderdeel uitmaken van het nieuwe gezondheidscentrum. Maar het zal geen religieuze functie meer vervullen. Het orgel in de Sint-Annakapel, zoals ik het bij voorkeur noem, is gebouwd door Vermeulen uit Weert in 1963 in de kapel van het ziekenhuis, dat in 1960 werd gebouwd door de Zusters van Liefde van Tilburg. Het had 19 stemmen, inclusief een extensie, en bevatte ouder pijpwerk uit 1840 and 1880. (Foto Piet Bron)
De kapel was ontmanteld en werd gebruikt als werkplaats tijdens de bouw van het nieuwe gezondheidscentrum. Ik hou van de zestigerjarenstijl van dit excentrisch-ronde gebouw en ik hoop zeer dat het redwood (?) plafond wordt behouden en niet witgeverfd!!! (alles witschilderen begon rond 1982 en deze vreselijke ziekte is helaas nog niet over … ik zeg altijd: "dat krijg je nooit meer goed", waarop mensen reageren met te vragen "goed?" en dan leg ik uit dat ik bedoel het verwijderen van alle verf van het kale hout).
Het enige kunstwerk dat nog in het gebouw aanwezig is, is de hoofddeur. Het is een mozaïek opgebouwd uit stukjes linoleum.
[Op 28 december 2016 ontdekte ik dat dit monumentale kunstwerk is gemaakt door Jan Dijker. Ik heb zijn dochter (?) Sylvie Dijker geïnformeerd. Ze was zeer opgetogen, want ze was in de veronderstelling dat dit kunstwerk samen met het ziekenhuis gesloopt was, zoals zoveel ander werk van Dijker. Ze gebruikte mijn (telefoon)foto om dit te documenteren op de website. Zie de website van de Stichting Jan Dijker (1913 – 1993).]
Het idee was oorspronkelijk om het orgelfront (en de kas) te behouden, maar alle orgeldelen te verwijderen die anderen eventueel zouden kunnen gebruiken. Eigenlijk zou het orgel worden gereduceerd tot een façade. Het orgel werd geschonken aan de parochie Sint-Jozef in Oss. Twee stemmen werden gebruikt voor het orgel in de Sint-Jozef en de rest werd te koop aangeboden.
Ik kon of wilde het pijpwerk niet kopen. De windladen moesten in de kapel blijven omdat de structuur van de te handhaven kas daaraan was verbonden en zouden hoe dan ook voor mij te groot en zwaar zijn om te verwijderen. Ik verwierf echter wel de zweljaloezieën (ik was daar immers nog naar op zoek omdat deze van het Pels-orgel dat ik op de vorige pagina beschreef verwijderd waren) en de elektropneumatische zwelmachine (de machine die zorgt dat de jaloezieën open en dicht gaan, ze zijn immers niet mechanisch met de zweltrede in de speeltafel verbonden in dit geval). Daarnaast kocht ik de windmachine en drie typische balgen.Mijn gewaardeerde broer helpt me met het verwijderen van de zwelkast en jaloezieën. We moesten helmen dragen omdat we feitelijk op een bouwplaats werkten.
Door de panelen van de kast te verplaatsen (? ja!), slaagden we erin om de windmachine eruit te krijgen. ½ pk, 70 kg, mij en de zwelmachine op de voorgrond.
Het is niet hoog. Maar aan een touw niet makkelijk. Je ziet ook het orgelfront, die op dat moment nog intact moest blijven.
Ja, mijn broer is aardig en grappig, maar let ook even op het typerende gebouw.
Een paar maanden later verwierf ik ook de speeltafel, gewoon om eh … nou …
Verwijdering van wat er van het orgel over was
Tamelijk onverwacht werd ik een jaar later benaderd met de vraag of ik in de restanten van het orgel geïnteresseerd was. Het gezondheidscentrum had zijn plannen bijgesteld en het orgelfront en alle overige onderdelen moest nu verwijderd worden. Het front was voor mij niet interessant en de Subbas was al verkocht. Ik kon een paar onderdelen bedenken die nog interessant zouden kunnen zijn, maar in het bijzonder het verwijderen van de zware kegellade zou nogal een uitdaging worden. Niettemin, inmiddels had ik andere windladen verwijderd en had ik een stel vrienden waar ik inmiddels de spierkracht van kende.
Mij werd gezegd dat de restanten feitelijk beschadigd en volstrekt onbruikbaar waren, maar ik was daarvan niet overtuigd. Ik kreeg wat foto's die bewezen dat ik gelijk had. Toen ik uiteindelijk toestemming kreeg om de kapel in te gaan om te inspecteren wat er van het orgel over was, zou je kunnen zeggen dat het orgel inderdaad vernietigd was … maar …
… maar zoals je inmiddels in de gaten moet hebben, ben ik van nature nogal optimistisch ingesteld en bovendien wist ik wat ik kon verwachten van hetgeen hieronder schuil ging, zelfs met de zichtbare schade van regenwater en duiven. In het bijzonder was ik in de windladen geïnteresseerd, hoewel deze reeds van hun magneten waren beroofd, en in de massief eiken panelen van de kas. Ik kreeg het voor elkaar die joekels van meer dan drie meter hoog te demonteren en ze op de kerkvloer te laten zakken zonder ze te breken of beschadigen.
Hier zie je op de voorgrond de windladen van het Hoofdwerk en de registertractuur daarvan. We zien ook de zwelkast waarvan de jaloezieën door mijn broer en ik in de eerdere sessie, een jaar ervoor, al waren gedemonteerd. In de zwelkast zien we de restanten van de pijproosters op de windlade. Aan de rechterkant een van de massief eiken panelen van de kas.
Enkele van de windladen hadden een dubbele (tweetraps) pneumatische tractuur, kennelijk omdat de eerste trap niet sterk genoeg was. Het elektrische deel van de tractuur, de elektromagneten, waren al verwijderd door iemand anders. Ik moet zien andere te vinden. Tijdens het demonteren werden sommige van de stiften van de kegels beschadigd (verbogen of gebroken), dus de windladen zullen vroeg of laat toch uit elkaar moeten … Dan kan ik de afmetingen ook aanpassen aan de nieuwe situatie.
Ik ontmantelde alle resterende elektra, een windkanaal, een frontlade, andere directe windladen voor de Prestant 8' en de Subbas 16' en de rest. Twee vrienden van de Laurentius hier in Dongen hielpen me met de zware en grote onderdelen.
Omdat we ons concentreerden op de zware klus van het tillen van beide windladen van hun stellingen en naar beneden naar de kerkvloer, heb ik er geen foto's van. We gebruikten een schaarlift die aanwezig was voor de schilders, maar zelfs dan nog was het een behoorlijk uitdaging … Maar uiteindelijk … hier zie je een van de 140 kg zware jongens in mijn bedrijfshal. Mooi glanzend mahonie, ja, geweldig, maar met de kegels erin (het is een kegellade) ook erg zwaar! Let wel, we hadden de pijpstokken tevoren verwijderd.
.
Volgende pagina, uitgebreid geïllustreerd: de demontage van een electropneumatisch orgel van Verschueren
Overzicht: een orgel voor mezelf
Met vriendelijke groeten,
Rens Swart