Overzicht van deze pagina

• Inleiding
• Een levenslange fascinatie voor kerken
• Wonen in mijn eigen kerk?
• Zoeken naar een bedrijfshal of er een bouwen
• Zocht niet echt naar een kerk en toen … de Corneliuskerk verwerven
• Wat nu?

31 mei 2020

Waarom zou je een kerk willen hebben? Waarom zou Rens Swart graag de Corneliuskerk willen bezitten? Op deze pagina beschrijf ik waarom ik altijd gefascineerd ben geweest door – vooral neogotische – kerken. En waarom ik durfde te dromen over het hebben van zo'n kerk. En hoe ik uiteindelijk die droom kon waarmaken door de Corneliuskerk in Welberg aan te kopen.

(Ik hou ervan gedetailleerde verhalen te vertellen. Voor een samenvatting: zie de paragraaf op de welkomstpagina.)

Vanaf mijn eerste herinneringen was ik onder de indruk van en voelde ik mij thuis in de Bonifatiuskerk in Alphen aan den Rijn, gebouwd in 1886, en die neogotische kerk heeft op verschillende manieren een beslissende invloed op mijn leven gehad. Ik was zeer onder de indruk van de sfeer, de kleuren en de bouwstijl. Het is geen heel 'luxueuze' kerk: hoewel hij stenen kruisribgewelven in de zijbeuken heeft, is het schip van het type pseudobasiliek (zonder ramen in een lichtbeuk en met het dak in één ruk door over schip en zijbeuken) en overwelfd met een houten tongewelf. Naast de vorm en de kleuren van de stenen zijbeukgewelven, die ik altijd als perfect heb beschouwd, was het vooral de polychrome decoratie in een prachtig kleurenschema die de Bonifatiuskerk indrukwekkend sfeervol maakte.

Ik bezocht de kerk elke week met mijn ouders en op mijn veertiende werd ik er organist. Ik studeerde in de kerk en af en toe (zeg vier keer per uur) genoot ik al dromend van het sfeervolle interieur. Ik werd een echte liefhebber van laat-negentiende-eeuwse religieuze, met name neogotische architectuur. Ik werd een actief lid van het Cuypersgenootschap, mijn kennis groeide en mijn liefhebberij breidde zich uit tot alle negentiende- en twintigste-eeuwse architectuur. Elders op deze site vertelde ik wat ik als bestuurslid van het Cuypersgenootschap heb gedaan en dat dit zeer vormend en inspirerend voor mij was – en trouwens ook enigszins van betekenis in het landsbelang.

Ik voelde mij altijd zeer geïnspireerd door neogotische kerken, met hun kleurige, gedetailleerde, decoratieve, stijlvolle, mystieke interieurs. In feite ben ik nooit geïnteresseerd geweest in witte interieurs en slechts een paar protestantse kerken interesseren mij. Het draait allemaal om sfeer en religieuze kunst, en een beetje over cultuur. Los daarvan heeft vakmanschap mij altijd aangetrokken. En als ingenieur hebben de technische aspecten van bouwkunde en architectuur mij altijd geïnteresseerd. Op dit punt is mijn visie op architectuur anders dan die van de meeste van mijn vrienden in de architectuurgeschiedenis. Vooral stenen gewelven hebben altijd indruk op mij gemaakt. Het is fascinerend hoe men stenen kan metselen op een manier waarmee soms meer dan vijftien meter wordt overspannen. De laatste tijd gebruik ik om die gewelfbouwkunst te verbeelden de uitdrukking 'vliegende tuinmuurtjes'.

Zodra ik ergens een te koop staande kerk tegenkwam, begon ik te dromen om erin te wonen. Later piekerde ik of het niet mogelijk zou zijn om wonen te combineren met de kantoren van de bedrijven van mijn vrouw en mij (we waren toen nog allebei zzp'er, mijn vrouw inmiddels niet meer). En of ik er dan ook mijn (toen nog) twee of drie klassieke auto's in zou kunnen zetten. Zou dit wilde plan niet op een of andere manier haalbaar te maken zijn? Nou, in ieder geval niet makkelijk, of zelfs helemaal niet, of misschien hoogstens als we slechts een deel van een kerk zouden kopen.

Trouwens: het was voor mij duidelijk dat als ik ooit een kerk, of een deel ervan, zou kopen, ik dat zo vroeg mogelijk in de waardeketen zou doen. Daar bedoel ik mee dat ik niet bereid was de kerk van een projectontwikkelaar te kopen en hem daarmee te betalen voor alle kosten en winsten die hij zou maken. Deze overweging was enigszins ingegeven vanwege de kosten, maar toch vooral omdat ik de kerk zoveel mogelijk in originele staat zou laten. Dat is niet alleen een stuk goedkoper, ook al zou het gebouw dan wellicht niet aan de bouwvoorschriften voldoen met betrekking tot bijvoorbeeld daglichttoetreding, maar daarmee blijft in ieder geval het interieur zoveel mogelijk in originele staat, wat voor mij veel inspirerender zou zijn.

Rond 2008 zag ik een verlaten kerk te koop voor de prijs van zeg maar een kleine villa. Tijdens de financiële crisis kon de aannemer die het gekocht had het zich niet permitteren de kerk te verbouwen tot appartementen. Hij probeerde de kerk dus te verkopen. Ik was geïnteresseerd, maar het viel ver buiten onze financiële mogelijkheden. Na enige jaren werd de kerk alsnog getransformeerd tot appartementengebouw. Deze mooie kerk van architect Dom Bellot, met zijn typische polygonale houten gewelf en polygonale absis, was ongeveer twee-derde van de grootte van de Corneliuskerk in Welberg, maar ze speelden het klaar om er DERTIEN appartementen in te persen! Als je kerken zo haat, zou niet moeten worden toegestaan dat je zo'n gebouw koopt. O trouwens, het was een rijksmonument!

Betere voorbeelden van herbestemming laten de ruimte meer intact. Maar waarom, waarom, waarom is die vreselijke witte ziekte in Nederland zo dominant? Waarom moet alles modern en strak zijn, waarom moet alles 'gedesigned' worden? Ook in oudere gebouwen?! Wit is een gebrek aan kleur (OK, natuurkundig gezien is het alle kleuren gecombineerd), dus voor mij is wit een gebrek aan smaak. Met betrekking tot sfeervolle oude gebouwen is het ook een enorm gebrek aan respect!

Zoals beschreven op de pagina over het gebruik van de kerk, heb ik een mooie en ruime bedrijfshal waar ik mijn auto's en orgels kan stallen en eraan kan werken. Omdat de eisen en ideeën van mijn mede-eigenaar en ik over de bedrijfshal zich in verschillende richtingen ontwikkelden, besloten we in 2018 dat hij mijn aandeel in de hal overneemt.

Dus ik moest op zoek naar een andere bedrijfshal. En dat bleek nog knap lastig. De afgelopen jaren zijn de meeste bedrijfshallen verkocht of ze staan voor zeer hoge prijzen te koop. Ik ben niet op zoek naar een voormalige varkensstal. En ik ben niet in huren geïnteresseerd. Soms kom je een betaalbare unit tegen met op het eerste gezicht het gewenste aantal vierkante meters, maar meestal blijkt dan dat in de hal een verdiepingsvloer voor kantoorruimte is ingebouwd (die bij het oppervlak wordt meegeteld), waardoor het effectieve oppervlak op de begane grond maar de helft is. En waarschijnlijk waarderen de buren het geluid van een groot pijporgel 'next door' niet zo.

Toen begon ik maar plannen te ontwikkelen om een bedrijfshal zelf te bouwen. Dat is eigenlijk ook erg leuk. Het zou me een hoop tijd kosten, maar het zou me tienduizenden euro's schelen. Het heeft ook het voordeel dat ik niet in een bedrijvenverzamelgebouw terechtkom, wat verschillende nadelen zou hebben (daar zit ik nu ook en dat gaat uitstekend maar meestal zijn er nadelen). Als ik zelf wil bouwen, is het nodig een kavel te kopen waarop een bedrijfshal gebouwd mag worden. Maar ook dat is nog niet zo eenvoudig. In mijn woonplaats Dongen is er ogenschijnlijk nog plek zat, maar het blijkt dat alle kavels verkocht of onder optie zijn en op het kleine nog te ontwikkelen bedrijventerrein Tichelrijt III moeten we nog maar afwachten of er ruimte overschiet (naast een zonnepanelenpark!) en bovendien duurt dat nog jaren en die tijd heb ik niet. De Gemeente Tilburg lijkt heel veel mogelijkheden te hebben, maar weigert met me samen te werken, kennelijk vooral omdat ze geen kleine kaveltjes willen verspillen die de komst van ontwikkelaars die 100.000 vierkante meter of meer willen kopen zou kunnen afremmen. Tsja. De Gemeente Oosterhout is precies het tegenovergestelde: men wil daar de beruchte "verdozing" die in Tilburg om zich heen grijpt niet faciliteren: dat is de trend dat er op nieuwe bedrijventerreinen vooral gigantische rechthoekige 'dozen' worden gebouwd, ten behoeve van distributiecentra en dergelijke. De Gemeente Oosterhout eist bijvoorbeeld ook dat een gebouw al verhuurd moet zijn, met andere woorden doelgericht gebouwd moet worden, vóór dat het kavel door de gemeente verkocht wordt. Oosterhout was coöperatief, maar heeft slechts weinig kavels ter beschikking en de ontwikkeling en toewijzing zijn behoorlijk vertraagd.

Toen zag ik een paar kerken te koop op de site van een van de weinige vastgoedmakelaars die gespecialiseerd is in dit ongebruikelijk soort vastgoed. Inclusief de Corneliuskerk in Welberg. Het was duidelijk dat het niet eenvoudig financieel haalbaar was, ook niet nadat ik mijn aandeel in de bedrijfshal in Dongen zou hebben verkocht aan mijn compagnon. Maar de kerk zag er veelbelovend uit. Een paar plussen en minnen.

++ prachtige baksteenexpressionische stijl van de gebroeders Oomen;
++ bakstenen kruisribgewelven over een breed schip;
+ groot genoeg (en dat is dan nog zachtjes uitgedrukt);
+ braakland achter de kerk kan mogelijk doorverkocht worden;
+ mooi gelegen in een klein dorp met genoeg ruimte eromheen;
+ niet te moeilijk om een bijgebouw om te bouwen tot een plek om gedurende de week te verblijven;
+ geen beschermd monument;
– geen beschermd monument;
– sfeerbepalende en monumentwaardige interieurelementen eruit gesloopt;
– – vraagprijs niet te permitteren;
– – de kerk lijdt duidelijk aan achterstallig onderhoud, bijvoorbeeld ontbrekende of gebroken leien op het dak, slecht schilderwerk van de bakgoten, voortwoekerende klimop, beschadigd metselwerk en ontbrekend voegwerk;
– een zeer groot oud ingewikkeld gebouw vergt altijd meer noodzakelijke werken dan je je had voorgesteld;
– te ver om op een avond even heen en weer te fietsen, zoals naar mijn huidige bedrijfshal: Welberg is met de auto zeker 45 minuten rijden.

De Corneliuskerk werd door de parochie in 2016 verkocht aan een lokale ondernemer, samen met de kerken in De Heen and Dinteloord. De nieuwe eigenaar had zelf geen plannen met de kerken en het was een komen en gaan van kandidaat-kopers. Sommige bizarre plannen kwamen in de pers. Ondertussen had de nieuwe eigenaar ervaren dat kandidaatkopers in het algemeen nooit een hypotheek op de kerk kunnen krijgen, omdat banken niet bereid zijn onbekende risico's met ongebruikelijke gebouwen te nemen, zoals ik het zou formuleren. Kortom: een koper moet in staat zijn de koop zelf te financieren. Er zijn maar weinig mensen die dat kunnen.

Wat gebeurt er op een vrijwel niet-bestaande markt? De prijzen dalen. Ik hoopte dat dit mij enige onderhandelingsruimte zou bieden. Kerken zijn in het algemeen te koop voor 5 tot 10% van wat het zou kosten om ze te bouwen. Soms kosten ze zelfs niks, nada, noppes, nul euro, omdat ze restauratiewerken vereisen (of men je verplicht deze uit te voeren) voor een half miljoen euro. Of meer.

Vanwege mijn grote maar beperkte budget stelde de eigenaar van de Corneliuskerk voor de kerk te kopen zonder het braakland erachter. Hij kon dit dan te huur aanbieden als tuinen, zoals in het verleden, of ik zou het later alsnog kunnen kopen. Dat was een coöperatieve suggestie.

Ik begon de koop te plannen en deed onderzoek naar de situatie en de achtergronden van de kerk in het kleine dorp Welberg. Ik nam contact op met de Gemeente Steenbergen en met het Bisdom Breda omdat ik hun medewerking nodig heb om in de kerk te kunnen doen wat ik van plan ben. De vastgoedmakelaar was echter weinig coöperatief. Hij was onwillig mij informatie te geven, zelfs informatie of kennis omtrent de situatie die hij daadwerkelijk had. Dat is in het algemeen slecht, maar voor een makelaar al helemaal (o wacht, makelaars … dat is waar ook, breek me de bek niet open!). Uiteindelijk kreeg ik de kans de kerk te bezichtigen en met een vriend keek ik overal, tot in de torenspits aan toe. Toen ik smeekte om een antwoord op de vraag wanneer mij nu eindelijk eens een optie gegund werd, antwoordde de makelaar in een bericht van één zin dat de eigenaar en hij zojuist een optie hadden verstrekt aan een andere kandidaat-koper. Ik had verdraaid veel tijd verspild.

Hoe nu verder? Het is niet zo makkelijk te koop staande kerken op te sporen. Slechts weinig kerken staan te koop bij een makelaar. Ik deed onderzoek naar gesloten kerken in de beide bisdommen Breda en 's-Hertogenbosch, contacteerde de bisdommen en de parochies enzovoort. Sommige kerken zouden te koop komen met daarbij een zeer gedegen 'bid book' (dat stomme Engels ook, noem het verkoopinformatie of aanbestedingsdocument – ondertussen kan het contrast qua informatieverstrekking met de kerk in Welberg haast niet groter). En andere kerken … er werd al over gepraat, onderhandeld, ondoorzichtig, eindeloos, onzeker, onhaalbaar, je kreeg er heel moeilijk hoogte van.

Ondertussen trof het mij dat de paar kandidaat-kerken die ik opsnorde minder aantrekkelijk waren dan die stomme Corneliuskerk in Welberg. Een paar nadelen die ik identificeerde:

• Relatief hoge vraagprijs met tegelijkertijd noodzakelijke restauratiewerken voor € 200–300.000.
• Een smal schip. Ja, ik realiseer me dat ik klink als een verwend kind. Onthou dat een Daimler 500 hele centimeters lang is. In Welberg kan ik in het schip aan beide kanten van het gangpad een Daimler dwars zetten.
• In de laatste 20 of 30 jaar ben ik ook na-oorlogse kerken zeer gaan waarderen, maar sommige zijn simpelweg niet aantrekkelijk of sfeervol.
• Neogotische kerken met op riet of hout gepleisterde gewelven; schoonmetselwerk is zoveel aantrekkelijker.
• Ruwe baksteen en vloer leiden tot een slechte akoestiek.

Maar goed, elke kerk is boeiender dan een saaie bedrijfshal. Laten we hoe dan ook niet vergeten dat ik een gelukkig man ben dat ik me 'wat voor groot gebouw dan ook' kan veroorloven om mijn spullen op te slaan en eraan te werken.

Na drie maanden van het zoeken en onderzoek doen naar andere kerken en opties voor bedrijfshallen, bleek dat de kandidaat-koper voor de Sint-Cornelius in Welberg zijn optie niet kon lichten. Financiële dingetjes. Niet verrassend. Ik was nu de eerste kandidaat en verzocht de makelaar om een paar weken de tijd om de snelle procedure bij de Gemeente te doen (een soort scan of kan wat ik wil). De makelaar weigerde zelfs dat en zette me zwaar onder druk, anders zou hij verder gaan met andere kandidaten, zei hij. Toen besloten we te kopen. Nog was het gesodemieter niet afgelopen want het concept-koopcontract bleek een volstrekt eenzijdig wurgcontract Amerikaanse stijl: alle risico's zijn voor mij en alles is mijn schuld en had ik moeten weten, zelfs als het mijn schuld niet was en zelfs als de makelaar of eigenaar ervan wisten. Nu weet ik iets van contracten dus ik heb het grondig herschreven en … dat werd integraal geaccepteerd (iets met … laat ik dat maar niet opschrijven). Op 4 december 2019 ondertekenden we de eigendomsakte en ik was een vermoeid maar gelukkig man.

Vanaf december 2019 moest ik een ongelooflijke hoeveelheid werk aan de kerk doen. Ik moest onderzoeken wat de precieze staat van het enorme, complexe gebouw was, primair de lekkages in het dak en de goten en het andere achterstallige onderhoud. Maar ik moest de kerk ook gereedmaken zodat ik al mijn tonnen spullen van mijn huidige bedrijfshal naar de kerk kan verhuizen. Wat ben ik van plan te doen in de Corneliusbasiliek?