mei 2009; mei 2016

Leergierig omtrent orgels

Al snel nadat ik begon orgel te studeren in St.-Bonifatiuskerk in Alphen aan den Rijn, bracht mijn nieuwsgierigheid mij ertoe de orgelstudie af te wisselen met verkenningstochten in dit instrument. Mijn fascinatie voor de techniek en historie van het pijporgel is erdoor gevoed en dat heeft geleid tot een diepgaande kennis. Toen ik vijftien was, kocht ik op advies van mijn orgelleraar Janhans Mathlener het boek 'Orgelbouwkunde' van Oosterhof en Bouman. In 1981 schreef ik mijn eerste technisch-historische rapport. Toen in 1984 de adviseur bij de restauratie van dit orgel verstek liet gaan, heb ik die rol op me genomen.

Ik was tot voor kort niet praktisch actief in het bouwen of onderhouden van orgels, want: tsja, hoe maak je daarmee een begin? Maar mijn veelvuldige bezoeken aan orgels, de reparatie van mankementen, het stemmen en het veel lezen hebben mij zowel een ruim technisch als historisch inzicht opgeleverd. Dit kwam van o.a. pas toen ik namens het Cuypersgenootschap een rechtszaak voerde met betrekking tot de monumentenvergunning van het orgel in de Grote Kerk in Gorinchem (deze heb ik beschreven als onderdeel van het overzicht van mijn werk voor het Cuypersgenootschap elders op deze website).

Kennisverwerving orgelbouw

Ik heb prettige contacten met enkele orgelbouwers en orgeladviseurs. In 2009 leerde ik via organist Johnny Verbeken van 'ons' Stevensorgel in de kerk van Onze-Lieve-Vrouw ter Sneeuw in Borgerhout Romy Casteels kennen, zaakvoerder van het toen 187 jaar bestaande bedrijf Orgelbouw Jos Stevens in Duffel (tussen Mechelen, Antwerpen en Lier). Met tussenpozen leer ik sinds 2010 van hem in Duffel af en toe wat kneepjes van het orgelmakersvak. Sinds 2016 help ik hem bij onderhoudswerken. Hij deelt zijn kennis graag, maar ik ben eigenwijs genoeg om het qua aanpak niet altijd met hem eens te zijn …

Ik heb onder meer gewerkt aan het schoonmaken en vooral intoneren van een tongwerk: de Voix Humaine … daarmee ben ik (als harmoniste) op de foto bezig. Goeie oren maar vooral fysisch inzicht en een soort wetenschappelijke neiging je af te vragen wat waardoor komt maken het een stuk makkelijker.

Zoals gezegd werk ik sinds voorjaar 2016 af en toe voor Orgelbouw Jos Stevens in Duffel (België). Interessant was het onderhoud aan het 84 stemmen tellende Stevens-orgel van de Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, dat niet alleen een indrukwekkend instrument is maar ook fascinerende techniek biedt, zoals de elektromechanische combinatietractuur, die aan de gang moet worden gehouden. Ik heb er verder onder meer alle 20 (!) tongwerken gestemd, inclusief de indrukwekkende Bazuin 32'.

Rens Swart Orgelbouw

In 2011 richtte ik het bedrijf Rens Swart Orgelbouw op. Onder deze paraplu worden in Nederland en Vlaanderen activiteiten ontplooid op het gebied van orgelbouw en orgeladvies, gebaseerd op meer dan 35 jaar ervaring als organist en een diepgaande technische en historische kennis van orgels. Ik werk aan het onderhoud van verscheidene orgels en geef advies. Ik heb bijvoorbeeld in de kerk waarmee ik ben opgegroeid, de Bonifatiuskerk in Alphen aan den Rijn, geadviseerd tot het plaatsen van een koororgel bij het vernieuwde liturgisch centrum; ik heb daar gepleit voor een klein koororgel en een centrale speeltafel waarvandaan ook het hoofdorgel te bespelen is. Voorts doe onderzoek naar de technische staat en historische ontwikkeling van verschillende orgels, resulterend in hetzelfde soort diepgaande rapportages dat u gewend bent van Swartvast. Soms is de sluiting van een kerk de aanleiding.

Recentelijk heb ik de balgjesladen van een orgel gerepareerd, hetgeen een zeer goed begrip van de werking van dit type instrument vraagt. Voorts heb ik twee orgels volledig gedemonteerd om ze te redden en herbouwen.

Zie de eigen website van Rens Swart Orgelbouw, die echter compacter is gehouden dan deze persoonlijke website.

Cuypersgenootschap en orgelbouw

Onder een apart menu (zie hiernaast) heb ik uitgebreid beschreven hoezeer ik betrokken ben geweest bij het Cuypersgenootschap, vereniging tot behoud van negentiende- en twintigste-eeuws cultuurgoed. Wij voerden daar primair acties voor architectuur en interieur, maar onder mijn leiding zijn ook enkele orgelacties gevoerd. Hierbij moest ik mijn deskundigheid zowel op het gebied van de orgelbouw als het monumentenrecht zo zien te doseren dat ik bij de rechter en de Raad van State gelijk kreeg. Opwindend!

Als hoofdredacteur van het Cuypersbulletin heb ik ook artikelen geschreven. Heel interessant (voor zover je dat van je eigen producten kunt zeggen …) is de kritische analyse van de discrepantie tussen de manier waarop nog regelmatig in de orgelwereld met historische orgels wordt omgegaan of hoe er tegenaan gekeken wordt met zoals dat in de architectuur gebeurt. Bij restauraties wil men nog wel eens al te graag terug naar het 'origineel', daarbij waardevolle historische toevoegingen van later datum vernietigend. Zie deze pagina.