1 augustus 2021

Onlosmakelijk verbonden met de Sint-Corneliuskerk in Welberg zijn de Mariaverschijningen aan Janske Gorissen tussen omstreeks 1930 en 1944. Dit leidde tot een kortstondige en ook wel omstreden Mariacultus rond Janske Gorissen, waarbij de Sint-Corneliuskerk een belangrijke rol speelde.

Het beste en meest vertrouwenwekkende dat over de verschijning van Onze Lieve Vrouw en twee engelen aan Janske Gorissen geschreven is, is het artikel van Albert Delahaye in het gedenkboekje dat ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Sint-Corneliusparochie in Welberg in 1978 werd gepubliceerd. Albert Delahaye is bekend als regionaal archivaris en schrijver over de historie van Westelijk Brabant. Peter Jan Margry heeft als hoogleraar etnologie aan de Universiteit van Amsterdam en medewerker van het Meertensinstituut ook al jaren professionele belangstelling voor deze Mariaverschijning en heeft in het in 1998 verschenen boek Bedevaartplaatsen in Nederland hierover een degelijk artikel gepubliceerd, dat ook op de website van het Meertensinstituut te vinden is. Margry zal binnenkort een boek publiceren dat geheel gewijd is aan de kwestie-Janske-Gorissen. Dan zullen we ook weten in hoeverre de tegenstrijdige gevoelens die over dit onderwerp bij de Welbergse bevolking nog steeds leven gerechtvaardigd zijn.

Delahaye begint zijn verhaal immers met te schrijven: "Het is voor sommigen een pijnlijke affaire geworden, niet in het minst om het feit dat deze zaak door de kerkelijke autoriteiten werd gedementeerd en uiteindelijk doodbloedde, terwijl andere minder hoge kerkelijke autoriteiten een positief standpunt hadden ingenomen. Het is een prekaire zaak om te beschrijven. 't Zou al te goedkoop zijn, dit gegeven en de feiten, die er rondom zijn voorgevallen, met spot of hoon te bejegenen." Vervolgens stelt hij dat kwesties van religie hoe dan ook met respect moeten worden benaderd, eigenlijk precies zoals ik schrijf in mijn analyse op deze pagina.

Janske Gorissen werd in 1906 op de Welberg geboren. Ze was een klein en tobde van jongs af aan met een broze gezondheid. Rond haar twintigste werd ze ernstig ziek: waarschijnlijk was ze getroffen door tuberculose. Zoals het goede herders betaamt, ontfermden kapelaan Oomen en pastoor Ermen, die op de Welberg net een nieuwe parochie met een nieuwe kerk gesticht had, zich over de ziekelijke Johanna, zoals haar doopnaam luidde. Het trof de pastores dat Janske zo devoot was. In 1929 meldde ze dat de duivel ontmoet had en dat deze in een laken zijn pootafdrukken had achtergelaten – wij zouden het denk ik eerder voor brandgaten houden. Maar Janske kreeg visioenen en dat paste naadloos in haar sterk religieuze gevoelens. Janske sprak over twee engelen die zich aan haar openbaarden, de een Gabriël, de ander Solemnis. Nu is Gabriël welbekend, maar Solemnis is als engel volstrekt onbekend. Solemnis is een Latijns bijvoeglijk naamwoord, wij kennen het vooral van miscomposities: veel componisten hebben wel een 'Missa Solemnis' gecomponeerd, het betekent simpelweg 'Plechtige Mis'. De engelen gaven Janske boodschappen door, vooral over dat men godvruchtig moet zijn en dat de pastoor hierover dient te preken. Daarnaast verscheen Maria aan Janske. Die verschijning zouden we Onze-Lieve-Vrouw van Welberg kunnen noemen. Janske schetste ook hoe Onze Lieve Vrouw zich aan haar openbaarde: als een jonge, open vrouw, met lang ongebonden haar. Schilder Wijnand Geraedts zou op haar aanwijzingen Onze-Lieve-Vrouw van Welberg schilderen (zie hiernaast bovenaan).

Behalve de verschijningen van Maria en de engelen geschiedden ook fysieke tekenen: zo zou Janske verschillende malen tranen van bloed hebben gehuild. Dit verschijnsel is welbekend van andere Mariaverschijningen. Daarnaast vertoonden zich bloedende wonden op haar lijf, die moeten worden gezien als stigmata: de tekenen van het lijden van Christus, in het bijzonder de wonden op het hoofd door de doornenkroon en in de zij door de steek met een lans en in de handen door de nagels van de kruisiging. Bij Janske Gorissen was het zichtbaarste stima een wond op haar voorhoofd, zoals op de foto hiernaast te zien. De stigmata traden bij visionairen wereldwijd traditioneel vooral op vrijdag op, de dag dat Christus gekruidigd werd, maar bij Janske beperkte zich dit niet tot vrijdagen.

Pastoor Ermen was een uitgesproken Maria-vereerder. Dat kent iedereen wel die in de katholieke kerk is opgegroeid: sommige mensen, vooral vrouwen, voelen zich diep religieus aangesproken door Onze Lieve Vrouw en bidden en vereren haar intens. Andere katholieken zijn wat nuchterder en kijken daar met enige reserve of soms zelfs verbazing naar. De verschijningen van Maria, in een maatschappelijk onzekere tijd, waren voor Ermen belangrijk en hij hechtte er veel waarde aan. Hij hield nauwkeurig bij hoe het Janske verging en werd niet alleen een bewonderaar maar ook een groot beschermer van Gorissen. Toen Janske ook nog eens onbegrijpelijk goed genas, kreeg een Maria-verering vorm. Katholieke burgers, maar ook priesters en bisschoppen reageerden heel wisselend. Het intens devote karakter van Mariaverschijningen en alles wat daarmee gepaard ging was in die jaren, die doordrenkt waren van katholieke volksdevotie, goed bekend van Mariaverschijningen elders, zoals in Banneux, Beauraing en Fatima. Er kwam dan ook een Mariadevotie op gang naar de Welberg. Welberg was in de late jaren dertig een heus bedevaartsoord geworden!

Dit alles moet de altijd zwakke, serieuze en bescheiden Janske veel zelfvertrouwen hebben gegeven, want ze voelde zich geroepen om aanwijzingen te geven aan gelovigen en priesters, die dit, zoals altijd bij vermeende bovennatuurlijke verschijnselen, wisselend ontvingen. In de Sint-Corneliuskerk nam ze steeds meer een bijzondere plaats in, ook letterlijk, met name tijdens speciale Mariavieringen. Hopmans, de voorzichtige, altijd twijfelende bisschop van Breda, wist niet wat hij ermee aan moest, terwijl pater Witlox uit Deurne en bisschop Lemmens van Roermond zoals we dat nu zouden zeggen 'wildenthousiast' waren. Ook op de Welberg werd wisselend gereageerd, sommige mensen waren niet alleen niet zo bevattelijk voor al die hyperdevotie, maar vermoedden dat het allemaal wel een beetje aangedikt werd. En het leek niet uit te sluiten dat ook Janske en pastoor Ermen zelf in hun vuur om hun sterke en waarachtige devotie te delen af en toe de Heilige Geest een beetje hielpen. Zoals gebruikelijk bij wondertekenen en verschijningen, was ook het instituut katholieke kerk met dit soort verschijnselen niet zo blij, omdat ze in feite positie moet kiezen: devotie is te prijzen, maar als de diep-religieuze gevoelens leiden tot het zien van dingen die er werkelijk niet zijn geweest, dan is het een andere zaak.

Niettemin is Janske in de Sint-Corneliusbasiliek in de tweede helft van de jaren dertig het middelpunt van de verering geweest. O wacht, ik schrijf nu automatisch basiliek omdat ik in een creatieve bui dit gebouw die naam gegeven heb en dat zou ook schitterend passen bij een pauselijke titel vanwege de religieuze verschijningen en wondertekenen die zich hier hebben afgespeeld. Maar kerkelijk gezien is de Sint-Corneliuskerk geen basiliek, de paus heeft deze eretitel nooit gegeven en ik ga er ook niet om vragen :-)

Natuurlijk heeft de status van bedevaartplaats ook andere voordelen: zo kun je devotionalia verkopen en dat is met kleinere uitvoeringen van het schilderij van Onze-Lieve-Vrouw van Welberg ook gedaan. Ook op andere manieren stroomden gelden toe, bijvoorbeeld van welgestelde katholieken die de goede zaak en/of Janske graag wilden steunen. Deze gelden werden ook daadwerkelijk gebruikt om bijvoorbeeld de Mariakapel in de Sint-Corneliuskerk, traditioneel aan de noordkant van het priesterkoor, te verfraaien met marmer en koper. In die jaren werden ook de opschriften 'Moederke bescherm ons' en 'Ons Moederke' aangebracht in koper, het eerste op de marmeren omlijsting van het Maria-altaar, het tweede op de scheiboog van de kapel, mét aanhalingstekens, dat dan weer wel! Zie de foto's hiernaast. Ik lees dat na de Tweede Wereldoorlog één van de twee nieuwe klokken, die nodig waren omdat de Duitsers de originele klokken geroofd hadden, door Janske Gorissen betaald is – de andere is als ik het goed begrepen heb door de familie Bakx betaald, dezelfde familie die ook zorgden dat er direct na de bouw in 1928 zware luidklokken konden worden opgehangen in de Sint-Corneliuskerk.

De reserves over Janske's verhaal werden in de loop van de tijd sterker, ook onder geestelijken die de toenemende intense religieuze rituelen rond "het bruidje van Jezus", zoals Janske zich vanaf 1940 ging noemen en kleden, met scepsis bezagen. Onder dorpelingen speelde de irritatie over de centrale rol die Janske zich toemat én haar naar het schijnt iets te luxe levensstijl ook een rol bij de toegenomen scepsis. Ook de katholieke kerk moest vroeg of laat een uitspraak doen over de waarachtigheid van de verschijningen van Onze-Lieve-Vrouw van Welberg en dit leidde begin jaren vijftig tot een diepgaand onderzoek door de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome en uiteindelijk werd Janske in 1951 … gediskwalificeerd, tsja … Delahaye schrijft dat de conclusie was "dat er geen sprake was van enige wonderdadige of bovennatuurlijke zaak, maar dat een overdreven devotie, gevoed door lichtgelovigheid en valse mystiek, geleid had tot praktijken die niet langer getolereerd mogen worden".

Maar als Delahaye zelf voorzichtig een conclusie zou moeten trekken, schrijft hij onder meer: "In het geval van Janske Gorissen is geen sprake geweest van enig opzettelijk bedrog of van onoirbare praktijken en verwerpelijke bedoelingen, al waren sommige handelingen op het kantje af. Omstandigheden van plaats en tijd hadden een eenvoudig, ziekelijk meisje ontvankelijk gemaakt voor godsdienstige indrukken, waar gevoeligheden niet op zich verwerpelijk zijn, mits zij niet de boventoon gaan voeren. […] In het geval van Welberg zijn twee personen bij elkander gekomen, die door een bijzondere geaardheid van karakter en gemoed tot een bijna onvoorstelbaar zelfbedrog kwamen dat, al was het zo niet bedoeld, tot misleiding van anderen voerde."

Naar de precieze aanwijzingen, bevindingen en conclusies moeten we gissen want zowel Bisdom Breda als het Vaticaan houden het 'Janske-archief' angstvallig hermetisch gesloten. Maar … Peter Jan Margry heeft nu toch deze documenten (grotendeels bestaand uit in het Latijn geschreven handschriften) mogen bestuderen en zal binnenkort in zijn nieuwe boek volledige opening van zaken geven!!

Pastoor Ermen kreeg van hogerhand het bevel alle rituelen van devotie rond Onze-Lieve-Vrouw van Welberg en Janske Gorissen te stoppen en alle daaraan gerelateerde voorwerpen te verwijderen. Hij deed dat en Janske verdween van de Welberg, om in tamelijke afzondering in Wouw te gaan wonen. In 1960 overleed zij, nog maar 53 jaar oud. Ze kreeg een groot, maar sober gedecoreerd graf op de begraafplaats op de Welberg, met zicht op de Sint-Corneliusbasiliek (zie foto hiernaast).

Albert Delahaye, 'Janske Gorissen van Welberg', in: Albert Delahaye en A.H.Ligtenberg, 50 jaren parochie St. Cornelius Welberg, Kerkbestuur van Welberg, 1978

Hieronder verwijs ik u naar twee andere pagina's, die u zeker moet lezen! De aanleiding deze pagina nu eens te schrijven en publiceren was het dikke boek dat prof.dr. Peter Jan Margry binnenkort in de Sint-Gummarus gaat presenteren: dan weten we meer! Maar ik heb zelf als Welbergenaar – zij het nieuwbakken – en woonachtig in nota bene de Sint-Corneliusbasiliek, dacht ik ook wel het recht hierover te preken!