De Corneliuskerk in Welberg een basiliek?
maart 2020
Je leest hier over de Corneliusbasiliek in Welberg. Nu zult je denken: "Corneliusbasiliek? Hoe komt dat zo? En wat is een basiliek?" Dat is eenvoudig uit te leggen.
Sabine werkt in Brussel, als erfgoedconsulent oftewel monumentenzorger in dienst van de Vlaamse Overheid, en dat is niet naast de deur. Ze heeft daar dan ook een appartementje gevonden waar ze een aantal nachten per week verblijft. Er is altijd wel wat te regelen rond dat appartement en daarom refereren we er in onze onderlinge gesprekken vaak aan. Als vanzelf ontstond er een 'naam' voor dat appartement: 'De Mettewie'. Het ligt namelijk aan de Louis Mettewielaan in Sint-Jans-Molenbeek. Sinds een verhuizing hebben we het over 'Brasilia', de naam van het appartementencomplex. Ondertussen voeren we vaak agendaoverleg want ook ik reis regelmatig naar mijn vastgoed :-) Dus dan is het wel handig ook de kerk met een naam te kunnen aanduiden.
Ik wilde niet afwachten hoe zich dat in het spraakgebruik zou ontwikkelen: ik wilde een mooie naam voor de Corneliuskerk kiezen. Cornelius? Of gewoon Corneliuskerk? Logisch maar een beetje afgezaagd. (De) Welberg: dat kan natuurlijk ook. Nee, het moet iets creatiever, vond ik. Ik zou er met orgels aan de slag, dus de Orgelkerk? Een pendant van het Amsterdamse Orgelpark? Nee, dat is veel te aanmatigend, vind ik. Iets creatiever en verder van de nuchtere waarheid: de Orgelbasiliek? Een vriendin opperde 'Laurentiusbasiliek', want ik heet Laurentius, ik ben organist van de Sint-Laurentiuskerk in Dongen en we hadden hier net een discussie over dat de Laurentiuskerk de eretitel van basiliek meer verdient dan de Sint-Jansbasiliek in het naburige Oosterhout, omdat hij uit architectuurhistorisch en bouwhistorisch oogpunt veel belangrijker is.
Maar ik vond het wat oneigenlijk een kerk die toegewijd was aan de heilige Cornelius nu Laurentiusbasiliek te noemen. Dus dan lijkt Corneliusbasiliek een mooie naam. De kerk is geen basiliek maar ik vind dat ik me, omdat de kerk aan de katholieke eredienst onttrokken en ontwijd is, een creatieve naam kan permitteren.
Ook de Sint-Jan in 's-Hertogenbosch is basiliek: zijn volledige naam is Kathedrale Basiliek van Sint-Jan Evangelist, want het is zowel een kathedraal (bisschopszetel) als basiliek (pauselijke eretitel) en de heilige naar wie hij vernoemd is is Johannes de Evangelist en niet Johannes de Doper. Ik dwaal af. Links op deze foto van het koor zie je het conopeum, de parasol of baldakijn in de oude pauselijke kleuren rood en geel. Uiterst rechts het tintinnabulum, een stok met belletjes. Foto © Brabantse Orgelfederatie
Een basiliek is, behalve een bouwkundige term voor religieuze architectuur die ik hier nu in mijn wijdlopigheid niet ook nog eens ga uitleggen, een eretitel van de paus. Kerken die een bijzondere plaats innemen in de Katholieke Kerk, meestal vanwege een aloude bedevaart, soms vanwege de hoge ouderdom of de bijzondere architectuur en een enkele keer om geen enkele reden in het bijzonder. Het is officieel in het Latijn een basilica minor. Daarvan zijn er in Nederland een kleine dertig: er heeft de laatste 30 jaar een heuse basiliekinflatie plaatsgevonden. De titel basilica maior is voorbehouden aan vier bijzondere kerken in Rome. Een basilica minor heeft, behalve een pauselijke oorkonde, de twee pauselijke eretekenen, die meestal op het priesterkoor aan weerszijden van het altaar staan: een conopeum (een gestileerd parasolletje in de kleuren rood en geel) en een tintinnabulum (een stok met daarop een aantal welluidende belletjes). Deze basilicale eretekenen zijn ook gemaakt om in processies te worden meegedragen.
Maar deze eretekenen vindt u niet in de Welbergse Corneliusbasiliek. Want hij heeft geen pauselijke eretitel, het is immers geen kerk meer. Het is gewoon een mooie, creatieve term voor een bijzonder mooi en inspirerend gebouw waar ik, ondanks alle zorgen die het met zich meebrengt, dolgelukkig mee ben, niet alleen omdat ik er mijn zooi in kwijt kan, maar vooral omdat het een zeer fraai gebouw is dat appelleert aan mijn grote liefde voor negentiende- en twintigste-eeuwse architectuur in het algemeen en het hoogstandje van de gewelfbouw in het bijzonder.
Daarnaast hoop ik er een groot orgel te laten klinken. De akoestiek werkt alvast mee: de kerk heeft een nagalmtijd van ongeveer 4,5 seconde en een tamelijk diepe, on-Hollandse galm. Als je je daar nu eens een welluidend orgel bij voorstelt, dan prikkelt de naam Corneliusbasiliek toch de verbeelding?
Met vriendelijke groeten,
Rens Swart